"Con người và biểu tượng" - Di sản cuối cùng của Carl Jung

Carl Jung là nhà tâm lý học hàng đầu người Thụy Sỹ, một trong số những "người khổng lồ" đã làm thay đổi tư duy của tâm lý học hiện đại. Jung đặc biệt quan tâm đến việc phân tích, diễn giải giấc mơ, các biểu tượng xuất hiện trong đó. Theo ông, giấc mơ là con đường dẫn vào vô thức, thông qua những giấc mơ, con người hé lộ những ham muốn ẩn giấu, những mong muốn, khát vọng.

Cuốn sách này của ông không chỉ hữu ích với những bạn đọc muốn tìm hiểu tâm lý học, mà còn với những người nghiên cứu văn chương điện ảnh và nghệ thuật nói chung, bởi trong sách, Jung và đồng sự không chỉ phân tích, diễn giải giấc mơ mà còn đưa ra những kiến giải đáng chú ý về các biểu tượng được sử dụng trong nghệ thuật.

Để độc giả có dịp tìm hiểu và trao đổi sâu hơn về cuốn sách đồ sộ này, Nhã Nam tổ chức sự kiện giới thiệu cuốn sách "Con người và biểu tượng" của Carl Jung vào lúc 9h30, thứ Bảy, ngày 25/2/2023 tại LeCafe, ngõ 2 Nguyên Hồng, Hà Nội, với sự tham gia của Nhà nghiên cứu, PGS. TS Đỗ Lai Thúy; Chuyên gia tâm lý, PGS. TS Trần Thu Hương.

“Con người và Biểu tượng” ra đời vào đầu thập niên 1960. Thời điểm đó, những tư tưởng của Sigmund Freud hầu như đã được độc giả khắp thế giới Tây phương biết đến, trong khi các quan điểm của Carl Jung luôn bị xem là quá khó hiểu đối với người đọc phổ thông.

Đây là tác phẩm đầu tiên và duy nhất trong đó Jung giải thích với độc giả phổ thông về mối tương quan giữa con người và cõi vô thức, chỉ ra tầm quan trọng của ý nghĩa biểu tượng - đặc biệt khi chúng được tiết lộ trong những giấc mơ.

Khi chấp nhận viết một cuốn sách dành cho đại chúng ở tuổi hơn 80, Jung đã vạch ra một kế hoạch chu toàn, và đích thân chọn lựa các cộng sự để thực hiện công trình này. Trách nhiệm cá nhân của Jung là xây dựng cấu trúc cho toàn bộ cuốn sách, giám sát và chỉ dẫn công việc của các cộng sự và đích thân viết chương chủ đạo, “Đi vào cõi vô thức”. Năm cuối cùng của đời ông được dành gần như hoàn toàn cho cuốn sách này, và mất vào tháng 6/1961. Ông viết xong phần của mình chỉ khoảng 10 ngày trước khi qua đời.

Khi viết “Con người và Biểu tượng”, Jung và cộng sự cho rằng đời sống hiện tại của chúng ta bị chi phối bởi nữ thần Lý trí. Chính bởi vậy mà ta phải duyệt xét lại tầm quan trọng của các giấc mơ - những phóng tưởng mỏng manh, hay lẩn tránh,

khó tin cậy, mơ hồ, và không chắc chắn.

Khác với quan niệm của Freud rằng vô thức đơn thuần là một chỗ chứa đựng những dục vọng bị đè nén, Jung cho rằng vô thức là người hướng dẫn, người bạn, và người cố vấn tuyệt vời của ý thức. Ngôn ngữ và “con người” của cõi vô thức là những biểu tượng, và phương tiện thông đạt là những giấc mơ. Chức năng chung của các giấc mơ là tìm cách phục hồi sự cân bằng tâm thần của chúng ta. Giấc mơ đền bù cho những khiếm khuyết trong nhân cách đồng thời cảnh báo về những hiểm họa trong dòng đời hiện tại của cá nhân.

Giấc mơ không phải là một loại tài liệu được chuẩn hóa vốn có thể được giải mã bằng một bảng chú giải. Nó là sự biểu hiện riêng tư của từng cá nhân, và ta chỉ có thể phân tích, giải mã giấc mơ của một người khi đã tìm hiểu cặn kẽ bối cảnh xuất thân, trưởng thành, môi trường sống, tính cách và những mối quan hệ của người ấy.

Để phân tích được ý nghĩa của các biểu tượng trong giấc mơ, Jung cho rằng “Hãy học càng nhiều càng tốt về hình ảnh biểu tượng; rồi sau đó hãy quên tất cả đi khi phân tích một giấc mơ”. Sự minh giải các giấc mơ và các biểu tượng đòi hỏi trí tuệ. Không thể biến sự minh giải ấy thành một hệ thống máy móc và sau đó nhồi nhét nó vào những bộ óc thiếu tưởng tượng. Nó đòi hỏi cả kiến thức ngày càng nhiều về cá tính của người nằm mơ lẫn sự tự nhận thức ngày càng cao từ phía người minh giải.

Ở Jung, người ta thấy được sự uy quyền đi kèm với nét dí dỏm và quyến rũ. Người ta cũng tìm kiếm ở nhân sinh quan và tính cách của ông một cái gì đó có thể hữu ích cho họ. “Con người và biểu tượng” chính là câu trả lời cho những kỳ vọng đó. Bởi qua tác phẩm này, ta có thể thấy mục tiêu của Jung chính là lan rộng những kiến giải về tâm thần học đến với mọi đối tượng, giúp người ta hiểu biết về chính mình, từ đó sống một cuộc sống trọn vẹn, phong phú.

Cùng với gần 500 hình minh họa, “Con người và biểu tượng” cung cấp một diễn giải độc đáo về tư tưởng của Jung. Chúng cho thấy bản chất và chức năng của những giấc mơ, đào sâu ý nghĩa tượng trưng của nghệ thuật hiện đại, hé lộ những ý nghĩa tâm lý của những kinh nghiệm đời thường. Chúng xác nhận tư tưởng của Jung và là một phần không thể thiếu của toàn bộ cuốn sách.

Theo Jung, con người chỉ trở nên toàn vẹn, bình hản và hạnh phúc khi ý thức và vô thức đã biết cách sống hoà hợp và bổ trợ cho nhau. Cho đến nay, những quan điểm này của Jung và các cộng sự chưa bao giờ cũ.