Mô hình bữa ăn học đường: Gắn kết dinh dưỡng với hoạt động thể chất giúp trẻ phát triển toàn diện

Mô hình được thực hiện tại 10 tỉnh/thành phố gồm: Hà Nội, TP HCM, Hải Phòng, Sơn La, Thái Bình, Nghệ An, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Lâm Đồng và An Giang (đại diện cho 5 vùng sinh thái khác nhau) với mục tiêu nâng cao hiểu biết và thực hiện dinh dưỡng hợp lý, tăng cường hoạt động thể lực phù hợp đối với trẻ mẫu giáo và học sinh tiểu học nhằm nâng cao sức khỏe, phát triển tầm vóc.

Đây là cách làm sáng tạo thực hiện Quyết định số 41/QĐ-TTg ngày 8/1/2019 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Bảo đảm dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh, sinh viên để nâng cao sức khỏe, dự phòng bệnh ung thư, tim mạch, đái tháo đường, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và hen phế quản giai đoạn 2018-2025”.

Mô hình là sự kết hợp của chế độ dinh dưỡng hợp lý và tăng cường hoạt động thể lực nhằm giải quyết bài toán gánh nặng kép hiện nay ở Việt Nam là thiếu dinh dưỡng dẫn đến thấp còi hay thừa dinh dưỡng dẫn đến béo phì.

Theo thống kê của Viện Dinh dưỡng từ năm 2010 đến 2020, tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi của trẻ dưới 5 tuổi trên toàn quốc giảm từ 29,3% xuống còn 19,6% nhưng có sự khác biệt lớn giữa các vùng miền. Cụ thể, tỷ lệ thấp còi của người dân tộc thiểu số cao gấp hai lần người đồng bằng (31,4% so với 15%), tỷ lệ nhẹ cân của hai nhóm đối tượng tương ứng là 21% so với 8,5%.

Tình trạng thiếu vi chất ở trẻ dưới 5 tuổi còn cao, như tỷ lệ thiếu kẽm lên tới 58%, thiếu máu 19,6%. Bên cạnh đó, tỷ lệ thừa cân, béo phì cũng có xu hướng gia tăng nhanh với 19% trẻ ở độ tuổi học đường.

Theo các chuyên gia, gánh nặng kép về dinh dưỡng phần lớn do chế độ ăn uống và luyện tập thể chất. Trong khi đó, việc tổ chức bữa ăn học đường trong các  trường học còn nhiều vướng mắc như: nhân lực chủ yếu làm thời vụ, năng lực hạn chế, thực đơn chưa đảm bảo. Giáo dục thể chất và hoạt động thể thao trong trường học cũng còn nhiều khó khăn như thiếu giáo viên, sân tập...

Vì vậy, khi có mô hình kết hợp giữa bữa ăn học đường và tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh, sinh viên, các địa phương đều rất hưởng ứng rất tích cực.

Mô hình đã khảo sát và xây dựng được 4 bộ thực đơn cân bằng dinh dưỡng phù hợp với 2 nhóm tuổi: 2 bộ thực đơn thu đông, 2 bộ thực đơn xuân hè (gồm 20 thực đơn/bộ) dựa trên ẩm thực vùng miền và ưu tiên các nguồn nguyên liệu sẵn có ở địa phương. Đồng thời, cung cấp cho các trường tham gia 2 nhóm bài tập tăng cường hoạt động thể lực phù hợp nhằm nâng cao sức khỏe, tầm vóc cho trẻ. Trẻ em lứa tuổi mầm non và tiểu học được khuyến cáo hoạt động thể lực ít nhất 60 phút mỗi ngày. Các hoạt động thể lực được tăng cường với 130 bài tập vận động với dụng cụ đối với trẻ mầm non và 118 bài với học sinh tiểu học. Các số liệu điều tra về dinh dưỡng và thể chất cuối kỳ cho thấy các hoạt động của mô hình đã có tác động tốt đến sự phát triển tầm vóc và thể lực của trẻ.

Chiều cao, cân nặng trung bình của học sinh ở các trường thí điểm đều có cải thiện. Tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi từ 3,5% giảm còn 2,49%. Tỷ lệ thừa cân, béo phì từ 18,55% giảm xuống còn 15,87%.

PGS. TS Trương Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia đánh giá mô hình bữa ăn học đường kết hợp tăng cường hoạt động thể lực là yếu tố then chốt để giảm thiểu tỷ lệ suy dinh dưỡng thấp còi và béo phì, thừa cân. Đây cũng là kinh nghiệm đến từ các nước phát triển như Nhật Bản, Mỹ, Anh. Vì vậy, nếu có thể mở rộng, chương trình sẽ góp phần lớn giảm thiểu gánh nặng kép về dinh dưỡng ở trẻ em Việt Nam.

Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Ngô Thị Minh, Trưởng Ban Chỉ đạo Đề án 41 của Thủ tướng Chính phủ khẳng định sẽ mở rộng mô hình bữa ăn học đường kết hợp tăng cường hoạt động thể lực cho trẻ em, học sinh ở nhiều địa phương và với nhiều đối tượng thụ hưởng hơn. Thứ trưởng mong muốn việc triển khai phải bài bản, không chỉ ở trường học mà còn ở gia đình, nhằm nâng cao nhận thức cho phụ huynh học sinh, gắn chặt với các chuyên gia nhà khoa học, chọn bước đi phù hợp, truyền thông để nhân rộng mô hình, huy động nguồn lực toàn xã hội để có hiệu quả nhất.