Ngày càng có nhiều trẻ em bị rối loạn tâm thần

Dịch Covid-19 bùng nổ, ảnh hưởng rất nhiều đến thể chất và tinh thần trẻ nhỏ. Khảo sát của Viện Dư luận xã hội cho thấy, 81% người tham gia sẵn sàng đưa trẻ 5-11 tuổi đi tiêm vaccine phòng Covid-19 nếu ngành y tế tổ chức tiêm. Tuy nhiên không nhiều người trong số này thực sự hiểu và hiểu đúng về tác dụng và ảnh hưởng của vaccine tới trẻ.

Cũng trong khía cạnh về sức khỏe trẻ nhỏ, theo khảo sát mới được công bố vào đầu tháng 4 năm nay của Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc UNICEF, cả nước có trên 3 triệu trẻ em cần được chăm sóc sức khỏe tinh thần. Đặc biệt, những ngày vừa qua, chúng ta đã chứng kiến rất nhiều tin tức đáng buồn liên quan đến vấn đề này.

Sự cần thiết của vaccine phòng Covid-19 đối với trẻ em

Trong phần đầu của chương trình, TS. BS. Lê Thị Thanh Thủy, hiện đang công tác tại Khoa Nội Gan Mật, trường Đại học Y khoa, thuộc Đại học TP. Osaka, Nhật Bản và PGS. TS. BS. Phạm Quang Thái, Trưởng văn phòng Tiêm chủng mở rộng Khu vực miền Bắc, Phó Khoa Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương, đồng thời là Phó trưởng Bộ môn Nghiên cứu khoa học và thống kê y sinh, Viện Đào tạo Y học dự phòng và Y tế công cộng, Đại học Y Hà Nội đã chia sẻ về thực trạng và những kiến thức cập nhật trong việc việc tiêm phòng vaccine Covid dành cho trẻ nhỏ tại Nhật Bản và Việt Nam.

BS. Thủy cho biết, tại Nhật Bản, việc tiêm phòng cần phải có sự đồng ý của cha mẹ. Trẻ được khuyến khích tiêm phòng bởi 4 lý do: 1. Ngay cả khi trẻ bị nhiễm bệnh chỉ có các triệu chứng nhẹ, chúng phải ở nhà trong thời gian dài, điều này có thể khiến trẻ gặp khó khăn về thể chất và tinh thần. 2. Vaccine không có tỷ lệ thành công 100% trong việc ngăn ngừa nhiễm trùng, nhưng chúng làm tăng khả năng trẻ chỉ gặp các triệu chứng nhẹ. 3. Khi trẻ em được tiêm phòng, khả năng chúng mang virus về nhà và tiếp xúc với cha mẹ và ông bà sẽ giảm đi. 4. Trẻ em tham gia các hoạt động ngoại khóa, bao gồm cả việc học thêm và chơi thể thao, có nhiều nguy cơ bị nhiễm bệnh hơn.

Theo BS. Thái, chính sách tiêm phòng Covid-19 dành cho trẻ nhỏ tại Việt Nam cũng tương đồng với Nhật Bản trong việc tiêm phòng cần có sự đồng thuận của cha mẹ và trẻ được khuyến khích tiêm để phòng tránh căn bệnh này.

BS. Thái đã chia sẻ cho các bậc phụ huynh và mọi người tham gia chương trình những kiến thức cập nhật về dịch Covid-19, cụ thể là về cách cơ thể đáp ứng với virus, cơ chế tổn thương tim, gây ra rối loạn đông máu, huyết khối-tắc mạch-chảy máu tại phổi, cơ chế hoạt động của hệ miễn dịch… Ông cũng đưa ra và phân tích cụ thể các loại vaccine phòng Covid-19 được sử dụng tại Việt Nam, đặc biệt là loại vaccine dùng cho trẻ em là Pfizer và Moderna với liều lượng, cách thức sử dụng.

Thực trạng sức khỏe tâm thần trẻ em Việt Nam

Phần tiếp theo của chương trình, TS. BS. Lê Thị Thanh Thủy và TS. BS. Trịnh Thị Bích Huyền, Chuyên gia về sức khỏe tâm thần, hiện là bác sĩ điều trị tại Phòng Khám, Tư vấn và Điều trị ngoại trú, Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai đã chia sẻ về thực trạng sức khỏe tâm thần của trẻ em hiện nay cùng những khuyến cáo giúp cha mẹ, người chăm sóc trẻ có những cách thức kịp thời để “tiêm phòng” giúp trẻ tìm được niềm vui trong cuộc sống.

BS. Thủy cho biết, tỷ lệ người tự tử của Nhật Bản đã giảm trong những năm gần đây nhưng số vụ tự tử ở lứa tuổi vị thành niên lại đang có xu hướng ngược lại. Theo Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản, con số này đã tăng lên hằng năm kể từ năm 2016, và tăng đột biến vào năm 2020 với 499 vụ, tăng hơn 25% so với năm 2019. Các lý do chính khiến trẻ tự tử là kết quả học tập kém, không chắc chắn về nghề nghiệp, và các vấn đề gia đình, nhưng một số chuyên gia cho rằng đại dịch cũng là yếu tố đáng kể góp phần dẫn tới tình trạng này.

Theo BS. Thủy, phát hiện sớm là một chiến lược quan trọng trong việc ngăn chặn thanh thiếu niên tự tử. Hiện nay, hơn 70 trường THCS và THPT ở Nhật Bản đang sử dụng Công cụ sàng lọc tự tử dựa trên máy tính bảng có tên RAMPS, giúp giáo viên hoặc y tá trường học xác định các yếu tố nguy cơ ở học sinh. RAMPS có 11 câu hỏi về sức khỏe tâm thần phù hợp với giới trẻ, và mất khoảng 3 phút để kiểm tra.

Trong khi đó, TS. Tanaka thuộc Trung tâm Quốc gia về Sức khỏe và Phát triển Trẻ em Nhật Bản, khuyên thầy cô, cha mẹ, nhân viên y tế tại trường nên tuân theo 4 nguyên tắc chính, được viết tắt là “TALK” khi nghi một đứa trẻ có thể đang muốn tự tử hoặc đang phải gồng mình đương đầu với khó khăn. Trong đó:

T - Talk: Nói với trẻ rằng bạn quan tâm và lo lắng đến sức khỏe của trẻ.

A - Ask: Hỏi trực tiếp xem trẻ có đang nghĩ đến việc tự tử không.

L - Listen: Lắng nghe và nhận ra tâm trạng của trẻ.

K - Keep: Giữ an toàn cho trẻ và tìm kiếm trợ giúp chuyên môn.

Về sức khỏe tâm thần của trẻ em Việt Nam, TS. BS. Huyền cho biết, trong quá trình làm việc, bà gặp khá nhiều trẻ có các vấn đề về sức khỏe tâm thần. Phổ biến là các vấn đề trầm cảm, rối loạn lo âu, có hành vi hủy hoạt bản thân, tự sát, nghiện game và những vấn đề liên quan đến bạo lực học đường. Trong thời kỳ của đại dịch Covid-19, tỉ lệ này càng tăng lên bởi những lý do như: trẻ ở trong các khu vực cách ly, không có sự tiếp xúc với môi trường bên ngoài, học online nhiều, không có các hoạt động thể dục thể thao; gia đình không quản lý được thời gian học tập của trẻ, trẻ có thể sử dụng các phương tiện điện tử thoải mái như máy tính điện thoại và vô tình nghiện các trò chơi online… Đặc biệt với những trẻ đã có vấn đề về sức khỏe tâm thần như tự kỷ, tăng động… thì việc cách ly thời kỳ dịch bệnh còn gây ảnh hưởng nhiều hơn. Khi mắc bệnh, trẻ có biểu hiện mất ngủ, đau đầu, rối loạn lo âu, trầm cảm, nặng hơn là muốn tự sát hoặc tìm cách tự sát.

Theo BS. Huyền, có 4 nguyên nhân gây ra các rối loạn tâm thần ở trẻ, bao gồm:

Nguyên nhân từ gia đình: Bố mẹ và con cái chưa có tiếng nói chung; bố/ mẹ hoặc cả hai bố mẹ áp đặt trẻ, kỳ vọng và tạo áp lực học hành cho con quá cao, khi không đạt được kết quả thì tỏ ra thất vọng, chì chiết, đánh mắng trẻ… mâu thuẫn trong gia đình, bạo lực gia đình, ly hôn, ly thân….

Nhà trường: Những mối quan hệ trong nhà trường như với thầy cô, bạn bè, áp lực học tập thành tích của nhà trường, áp lực đi thi học sinh giỏi, đội tuyển, vấn đề về bạo lực học đường…

Xã hội: Những mối quan hệ ngoài xã hội ảnh hưởng: ví dụ như hội nhóm, bạn bên ngoài trường lớp, rủ nhau dùng chất kích thích…

Bản thân trẻ: Trẻ cũng có thể tự tạo áp lực cho mình, phải đạt được thành tích về học tập, hoặc do nhân cách yếu, dễ bị căng thẳng stress khi có sự cố…

BS. Huyền cũng chia sẻ, trẻ có suy nghĩ tự sát thường có một số các biểu hiện sau: Trước đó, trẻ có những biểu hiện của trầm cảm; Thường hay nhắc đến cái chết; Trẻ nói những câu như là: “Cuộc sống chả có ý nghĩa gì”, hoặc “Đám tang của mình sẽ ra sao nhỉ, bao nhiều người dự, bạn bè sẽ thế nào”, “Tôi muốn được ngủ một giấc ngủ dài và không bao giờ tỉnh lại”, “Mọi người vẫn sống tốt nếu không có tôi mà”, “Bố mẹ sẽ không phải lo lắng cho còn nhiều nữa đâu”… Có thể trẻ thể hiện những điều nay bằng cách viết nhật ký, thư để lại hoặc chia sẻ với bạn bè thân nhất của mình. Trẻ cũng có thể có biểu hiện như xin tiền để mua bán một thứ gì đó hoặc tìm hiểu về một loại thuốc ví dụ như thuốc an thần, hoặc nói về thuốc uống để chết…