Người đưa rối nước đến gần hơn với khán giả

Độc đáo mô hình sân khấu rối nước thu nhỏ

Hơn 20 năm qua, nghệ sĩ Phan Thanh Liêm luôn dành trọn tình yêu, niềm đam mê của mình cho nghệ thuật múa rối nước. Anh đã sáng tạo ra sân khấu múa rối thu nhỏ di động, mang con rối đi biểu diễn, quảng bá với khán giả trong nước và quốc tế, góp phần bảo tồn, phát huy di sản văn hóa dân tộc.

Nghệ sĩ Phan Thanh Liêm sinh ra trong một gia đình 7 đời biểu diễn múa rối nước ở thôn Trạch, Nam Chấn, Nam Trực, Nam Ðịnh - một trong những cái nôi của sân khấu rối nước cổ truyền. Cha anh là nghệ nhân Phan Văn Ngải - tác giả của thủy đình lưu động đang được hầu hết các nhà hát, các phường rối nước sử dụng hiện nay và là "cha đẻ" của chú Tễu đang được trưng bày tại Bảo tàng Louvre (Pháp).

Trong thời gian tham gia hoạt động ở đoàn nghệ thuật múa rối nước của gia đình do người cha thành lập, nghệ sĩ Phan Thanh Liêm nhận ra sự hạn chế của mô hình sân khấu múa rối nước lớn là cồng kềnh, khó di chuyển, không thích hợp với một đoàn biểu diễn có ít người. Bởi thế, anh mày mò sáng tạo ra mô hình sân khấu múa rối nước thu nhỏ và cho ra mắt vào năm 2000. Sân khấu thu nhỏ vẫn giữ nguyên được những yếu tố cơ bản của sân khấu rối nước truyền thống, song gọn nhẹ, cơ động hơn nhiều: toàn bộ thủy đình và bể nước chỉ rộng hơn 1m2 chứa khoảng 2-3m3 nước, con rối cao nhất cũng chỉ 20cm.

Theo GS Hoàng Chương - Viện trưởng Viện Nghiên cứu, Bảo tồn và Phát huy văn hóa dân tộc, Phan Thanh Liêm là nghệ sĩ mang con rối ra nước ngoài biểu diễn nhiều nhất Việt Nam. Anh như một “sứ giả văn hóa” thầm lặng quảng bá văn hóa Việt thông qua loại hình múa rối nước.

Mô hình múa rối nước độc diễn đặc biệt độc đáo ở điểm có thể biểu diễn một người. Nghĩa là, thay vì 3-4 người điều khiển một con rối như ở mô hình truyền thống thì ở mô hình thu nhỏ chỉ cần 1 người điều khiển cùng lúc 2-3 con rối. Một điểm khác biệt nữa là ở mô hình này, người nghệ sĩ không cần lội hẳn người xuống bể mà chỉ cần lội phần chân, hoặc ngồi trên ghế để biểu diễn. Mô hình này được nghệ sĩ Phan Thanh Liêm duy trì đến nay với sức chứa 50 khán giả. Nhà hát múa rối nước thu nhỏ của Phan Thanh Liêm có hai địa điểm: Ngõ 260 phố chợ Khâm Thiên, quận Ðống Ða và tại 22, ngõ 145, phường Thạch Bàn, quận Long Biên, Hà Nội.

Nói về mô hình sân khấu rối nước mini, Phan Thanh Liêm chia sẻ, đối tượng hướng đến khi bắt đầu làm là các em thiếu nhi rồi đến mọi lứa tuổi. Sau này, đối tượng chủ yếu của sân khấu rối nước mini là khách quốc tế. Người nước ngoài vô cùng háo hức khi xem những con rối biểu diễn. Họ còn muốn tự trải nghiệm cách làm ra chúng.

Với ưu điểm gọn nhẹ, tiện lợi khi di chuyển, mô hình sân khấu múa rối nước thu nhỏ không chỉ phù hợp khi biểu diễn phục vụ khán giả ở những không gian hạn chế như trong trường học, cơ quan, gia đình… mà còn giúp nghệ sĩ Phan Thanh Liêm đưa nghệ thuật rối nước đến những vùng sâu, vùng xa. Với mô hình này, khán giả được gần sân khấu hơn, khoảng cách giữa cánh tay người nghệ sĩ với con rối cũng ngắn hơn, giúp trò diễn sinh động, hấp dẫn hơn. Nghệ sĩ có thể mặc sức “tung hoành” với nhiều trò diễn từ dân gian đến hiện đại.

Sáng tạo những trò diễn mới mang hơi thở thời đại

Ngoài những tích trò cổ của rối (như: Bát tiên, múa lân, rước kiệu, đấu vật, đánh võ, chọi trâu…) thì nghệ sĩ Phan Thanh Liêm còn sáng tạo thêm những trò diễn mới mang tính thời sự như văn hóa giao thông, chủ quyền biển đảo, môi trường... để làm phong phú cho người xem và có tính giáo dục giới trẻ.

Nghệ sĩ Phan Thanh Liêm luôn tâm niệm: “Làm về nghệ thuật là không chỉ có giải trí mà còn phải mang tính giáo dục. Phải duy trì hai điều này song song thì làm nghệ thuật mới có hiệu quả”. Chính vì điều đó, anh đã sáng tạo ra tiết mục múa rối nước về đua xe máy để giáo dục thế hệ trẻ khi tham gia giao thông không được phóng nhanh, vượt ẩu.

Không chỉ biểu diễn trong nước, Phan Thanh Liêm còn mang con rối đến nhiều quốc gia như: Mỹ, Hàn Quốc, Italy, Ba Lan, Thái Lan, Pháp, Ðức, Nhật Bản… Ðến đâu, tiết mục của nghệ sĩ cũng được đón nhận những tràng pháo tay nồng nhiệt của khán giả.

Càng đi biểu diễn nhiều nơi, nhận được sự cổ vũ của bạn bè quốc tế, Phan Thanh Liêm lại càng trăn trở làm sao để nghệ thuật rối nước nói riêng và nghệ thuật truyền thống nói chung không bị mai một.

Phan Thanh Liêm chia sẻ: Hiện giờ, thanh thiếu niên Việt Nam vẫn chưa nhìn nhận đúng về nghệ thuật truyền thống, một số em có vẻ thờ ơ với nghệ thuật dân tộc. Trong khi ở nước ngoài, khán giả rất tôn trọng nghệ thuật truyền thống. Tôi sẽ tiếp tục sáng tạo để rối nước có sức sống mới trong đời sống hiện đại, góp phần gìn giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp và đưa múa rối nước của Việt Nam vươn xa tới các châu lục.