Nhỡ xúc phạm con, đừng ngại nói lời xin lỗi

Trẻ rất nhạy cảm với những lời xúc phạm

Em gái M.H 13 tuổi tâm sự, em không hiểu sao mẹ em có thể nói những lời cay độc đến thế. Những lời mắng mỏ cay nghiệt của mẹ khiến em cảm thấy mình là đứa ngu đần, chỉ làm khổ bố mẹ. Em không thể tập trung học được. Ðôi lúc, em nghĩ mình chết quách đi cho xong.

Chỉ vì không đỗ đại học, em Th. ở Thái Bình bị cha mẹ mắng: “Nhục quá, cũng cơm gạo ấy, con người ta thi đâu đỗ đấy. Ðằng này chỉ giỏi đua đòi, ăn diện. Bố mẹ sao dám ngẩng mặt lên với ai được nữa”. Xấu hổ, buồn chán, quẫn trí, cô bé đã dại dột uống thuốc ngủ tự tử. May gia đình kịp thời phát hiện, cứu được em.

Trẻ rất nhạy cảm và dễ phản ứng với những lời nói xúc phạm của người lớn. Nghiên cứu về sang chấn thời thơ ấu của CDC Hoa Kỳ cho thấy, các trải nghiệm tổn thương thời thơ ấu có liên quan trực tiếp và có thể dẫn đến các hệ lụy lâu dài về sau trong quá trình phát triển và trưởng thành của trẻ như: tổn thương ở các liên kết thần kinh - não bộ, các vấn đề tâm lý như trầm cảm, rối loạn lo âu, tự vẫn, sang chấn tâm lý, các vấn đề trong kiểm soát hành vi, lạm dụng chất kích thích, và nguy cơ dẫn đến các vấn đề sức khỏe mãn tính nguy hiểm đến tính mạng như bệnh tim, ung thư, tiểu đường…  Ðặc biệt, ở giai đoạn tuổi teen, trẻ bắt đầu đi tìm kiếm và muốn hình thành cái tôi, muốn xây dựng bản sắc riêng, cha mẹ cần khôn khéo để chọn “cuộc chiến” cho đúng đắn, nghĩa là hãy có sự mềm dẻo và linh hoạt nhất định. Nếu những điều gì ở con không vi phạm đến giá trị đạo đức, văn hóa hay sự an nguy của con và cha mẹ thấy có thể chấp nhận được, thì đừng cố “chiến đấu” với con. Song, với những gì buộc phải tuân theo quy định rõ ràng, thì hãy kiên quyết đến cùng theo cách bình tĩnh, với đầy đủ lý lẽ, trao đổi một cách tôn trọng và rõ ràng với con.

Nhiều trẻ em cho rằng, chỉ cần sau khi mắng mỏ con quá đáng, cha mẹ nói: "Ban nãy bố/mẹ giận quá, nên hơi quá lời, con đừng trách bố/mẹ nhé” thì trẻ em sẽ không bùng phát những phản ứng tiêu cực.

Rõ ràng, yêu con thôi chưa đủ, để giáo dục con, cha mẹ cần có kỹ năng, phương pháp giáo dục nhân bản (nền giáo dục đặt con người vào trọng tâm, hướng đến hoàn thiện nhân cách con người, thay đổi tích cực thái độ sống, thái độ tư duy và thái độ ứng xử xã hội). Một trong những kỹ năng đó là biết làm chủ cơn giận dữ của mình, tránh những lời lăng mạ, xúc phạm đến lòng tự ái của trẻ.

Cha mẹ không nên và không thể kiểm soát con

Thạc sĩ Tâm lý trẻ em Tú Anh Nguyễn cho hay, để con có thể sửa đổi sai sót, bình tĩnh lắng nghe thì cha mẹ cần có kỹ năng tự quản lý cảm xúc của bản thân, biết cách quản lý cơn nóng giận và biết cách đối thoại trong tôn trọng và bình tĩnh với con. Trẻ sẽ có thể quan sát và bắt chước những kỹ năng đó của cha mẹ.

Ðặc biệt, cần học cách làm bạn với con - tạo sự gần gũi, thân tình, lắng nghe và chia sẻ qua lại hai chiều giữa cha mẹ và con. “Thời nay, cha mẹ không nên và không thể kiểm soát con, không thể hà khắc và áp đặt con. Thay vào đó, hãy là một bậc cha mẹ có sức ảnh hưởng lên con theo cách thuyết phục và tích cực nhất”, Thạc sĩ Tú Anh nhấn mạnh.

 Cha mẹ hãy vừa là “bệ phóng vững chãi”, cho con nền tảng chắc chắn nhất để phát triển và lớn khôn, nhưng cũng phải đồng thời là một “hầm trú ẩn an toàn” để con có thể yên tâm “quay về” (cả tinh thần lẫn thể chất) bất cứ khi nào con cảm thấy bất an với thế giới ngoài kia (có thể là cuộc sống tuổi trẻ, việc học hành, những mối quan hệ bạn bè…).

Trẻ em giống như những miếng bọt biển và trách nhiệm của cha mẹ là lựa chọn “nhúng” con vào đâu. Theo Thạc sĩ Tú Anh, có 3 môi trường quan trọng mà cha mẹ cần đảm bảo cho con được “nhúng” vào để con được “hấp thụ”, học hỏi theo cách tích cực nhất, đó là: môi trường vật lý (vật chất), môi trường tình cảm (tinh thần và tâm lý) và môi trường trí tuệ.

Môi trường vật lý tác động đến cách trẻ sinh hoạt, học tập và cư xử. Cha mẹ cần đảm bảo 2 yếu tố: an toàn và thú vị. Cách bố trí phòng tạo cảm giác chào đón, không gian giúp con nâng cao khả năng tìm tòi và khám phá. Các hoạt động thú vị và phù hợp với độ tuổi cũng như sở thích sẽ giúp truyền cảm hứng và thách thức tích cực để con muốn tham gia học tập và cố gắng hơn.

Môi trường tình cảm bao gồm những yếu tố để giúp con phát triển cảm giác an tâm trong tâm trí. Một môi trường cảm xúc lành mạnh là nền tảng để trẻ học tập tốt, vì không ai có thể tiếp thu được điều gì khi tâm tư bị rối bời đầy lo lắng và bất an. Trẻ sẽ học qua việc thử nghiệm các ý tưởng và hiểu rằng, ngay cả khi mọi thứ không diễn ra như kế hoạch thì mình vẫn an toàn và an tâm vì được hỗ trợ.

Môi trường trí tuệ cung cấp cho trẻ cơ hội, khả năng để được thử thách và cố gắng, được thử nghiệm các ý tưởng và thể hiện những suy nghĩ của trẻ vào thực tế. Cha mẹ hãy chủ động tham gia vào các hoạt động đánh giá để xác định xem con hiện đang ở đâu và đồng hành cùng nhà trường để có kế hoạch cho con được trải nghiệm, mở rộng năng lực học hỏi.

Thực tế cho thấy, khi cha mẹ vui vẻ, con trẻ sẽ hạnh phúc. Nghĩa là, chính cha mẹ phải có được sự an tâm và ổn định về tâm lý và cảm xúc; cha mẹ cần có đủ hiểu biết để tự tin và thấu hiểu con, dạy dỗ con tích cực, thì con sẽ được thụ hưởng và kế thừa được những điều ấy. Khi nhận thấy vấn đề gì ở con, đừng hỏi: Phải làm gì để con chấm dứt ngay hành vi đó? mà hãy nghĩ: Tôi cần thay đổi gì ở mình và bối cảnh hiện tại để giúp con phát huy được những kỹ năng và hành xử tốt hơn? Khi cha mẹ thay đổi góc nhìn và cách tiếp cận, chắc chắn sẽ có được nhiều lựa chọn tích cực hơn.