Xác định những sai phạm trong quá trình làm sách giáo khoa của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam

Giá sách cao bất hợp lý

Phó tổng Thanh tra Chính phủ Trần Ngọc Liêm vừa ký ban hành thông báo kết luận thanh tra chuyên đề công tác quản lý nhà nước về giáo dục - đào tạo.

Ngoài việc xác định "dấu hiệu lợi ích nhóm" giữa Bộ Giáo dục và Đào tạo và nhà xuất bản trong phát hành sách bài tập, cơ quan thanh tra còn chỉ ra nhiều sai phạm, nhiều điểm bất thường của quá trình in, phát hành và đăng ký giá bán sách giáo khoa. 

Trong thông báo kết luận thanh tra vừa được ban hành, Thanh tra Chính phủ (TTCP) kiến nghị chuyển tới Bộ Công an 2 vụ việc “có dấu hiệu lợi ích nhóm về sách bài tập” và “lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in có nhiều bất thường”, xảy ra tại Bộ GD-ĐT và Công ty TNHH MTV Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam (NXBGD Việt Nam). 

Tại Bộ GD-ĐT, khi biên soạn SGK theo Nghị quyết 40/2000 của Quốc hội, bộ này thiết kế một số bảng số liệu để trống nên học sinh (HS) có thể viết vào SGK. Cơ quan thanh tra xác định, từ năm 2014 đến hết tháng 8.2019, 73/193 cuốn SGK HS có thể viết vào sách đã được in, phát hành và bán, với tổng số hơn 303 triệu bản. Nếu tính 65% SGK có các trang sách HS có thể viết vào không dùng lại được, giá trị lãng phí tạm tính cho gia đình HS và xã hội lên tới gần 2.400 tỉ đồng.

Tại NXBGD Việt Nam, giai đoạn 2014 - 2018, quá trình xây dựng giá gói thầu in SGK và hạch toán của đơn vị này có sai sót dẫn đến gia đình HS phải mua SGK bằng giá NXBGD Việt Nam đã đăng ký giá từ năm 2011, cao hơn giá SGK phải đăng ký đúng giá, với số tiền hơn 85 tỉ đồng.

Phát hành sách qua nhiều trung gian với chiết khấu cao

TTCP cho rằng việc lựa chọn nhà thầu cung cấp giấy in để sản xuất sách giáo khoa theo phương thức chào hàng cạnh tranh "có nhiều bất thường, chưa đảm bảo công bằng, hiệu quả kinh tế".

Cụ thể, việc xác định nhu cầu sản xuất của NXBGD Việt Nam không sát thực tế nên lượng hàng tồn kho lớn (chủ yếu là giấy in). Việc này đã làm tăng chi phí lãi vay, dự phòng giảm giá hàng tồn kho dẫn đến giảm hiệu quả sử dụng vốn.

Từ trước ngày 22-8-2017, NXBGD Việt Nam chưa ban hành quy định về lựa chọn nhà thầu in sách giáo khoa, cung cấp vật tư, giấy in... để áp dụng thống nhất trong doanh nghiệp bảo đảm mục tiêu công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế theo quy định.

NXBGD Việt Nam cũng chưa bổ sung đăng ký kinh doanh nhập khẩu giấy in hoặc tổ chức thực hiện việc ủy thác nhập khẩu giấy in để giảm bớt chi phí trung gian, giảm giá thành sách. Đơn vị này còn sử dụng giấy in định lượng thấp, thấp hơn định lượng giấy in sách thường theo tiêu chuẩn quốc gia.

Cơ quan thanh tra đưa ra dẫn chứng, trong giai đoạn năm 2014-2019, nhà xuất bản chỉ thu thập báo giá của một số ít nhà thầu cung cấp giấy in và lặp lại trong nhiều năm. Trong đó, Công ty CP giấy Phùng Vĩnh Hưng được lựa chọn cung cấp chiếm 83% số lượng giấy của nhà xuất bản, tương đương gần 1.900 tỉ đồng.

Kiểm tra xác suất một số hợp đồng cung cấp giấy in của Công ty Phùng Vĩnh Hưng với NXBGD Việt Nam cho thấy giá giấy in được bán cao bình quân gấp khoảng 1,7 lần giá giấy công ty nhập khẩu trực tiếp, tương ứng số tiền chênh lệch khoảng 210 tỉ đồng.

Đáng chú ý, thanh tra phát hiện việc phát hành sách giáo khoa qua các kênh phát hành đến tay người tiêu dùng qua nhiều bước trung gian "nên chưa tiết kiệm được chi phí". Tỉ lệ chiết khấu của sách giáo khoa là 25% bị kết luận là cao, chưa hợp lý so với một số mặt hàng độc quyền, thiết yếu khác.

Cụ thể, bốn Công ty CP Sách và thiết bị giáo dục (miền Bắc, Trung, Nam, Cửu Long) là đại lý cấp 1 của nhà xuất bản được hưởng 5%; các công ty sách và thiết bị trường học địa phương trong khu vực là đại lý cấp 2, được hưởng từ 7-8%; các đại lý, cửa hàng sách, các trường học là đại lý cấp 3, được hưởng từ 12-13%.

TTCP còn kết luận NXBGD Việt Nam chưa thực hiện đầy đủ yêu cầu của Bộ GD-ĐT nhưng đã thực hiện tăng giá sách giáo khoa 16,9% từ năm học 2019-2020.

Kiến nghị thu hồi

Từ những vi phạm đã nêu, TTCP kiến nghị Bộ GD-ĐT chỉ đạo, yêu cầu Hội đồng quốc gia thẩm định SGK thực hiện nghiêm nội dung “không tạo cơ hội cho HS viết, vẽ vào SGK” và “SGK được sử dụng lâu dài”, hạn chế tối đa việc HS viết, vẽ vào SGK; đồng thời ban hành ngay quy định về sử dụng lại SGK để không lãng phí cho gia đình HS, xã hội.

Ngoài ra, Bộ GD-ĐT cần nghiên cứu, ban hành chỉ thị chấn chỉnh việc lựa chọn tài liệu tham khảo của cơ sở giáo dục phổ thông; tổ chức thanh tra chuyên đề diện rộng, thường xuyên đôn đốc, chỉ đạo các sở GD-ĐT, phòng GD-ĐT thanh tra, kiểm tra việc lựa chọn tài liệu tham khảo của cơ sở giáo dục phổ thông trên phạm vi cả nước.

TTCP cũng kiến nghị Bộ Tài chính chủ trì phối hợp với Bộ GD-ĐT tổ chức thanh tra, kiểm tra các yếu tố hình thành giá SGK từ năm 2011 của NXBGD Việt Nam, nếu có dấu hiệu vi phạm pháp luật thì chuyển cơ quan điều tra để xử lý.

TTCP kiến nghị NXBGD Việt Nam phải nộp ngân sách nhà nước toàn bộ số tiền gia đình học sinh đã mua sách giáo khoa cao hơn giá phải đăng ký đúng.